Rola środowiska rodzinnego dla rozwoju społecznego dziecka. |
![]() |
![]() |
![]() |
Poradnik młodego rodzica | |||
Rola Å›rodowiska rodzinnego dla rozwoju spoÅ‚ecznego dziecka. OpracowaÅ‚a Anna Åaszkiewicz  Pierwszym, naturalnym i podstawowym Å›rodowiskiem każdego dziecka wpÅ‚ywajÄ…cym na jego wielostronny rozwój a wiÄ™c także i spoÅ‚eczny jest rodzina. Znamy wiele definicji dotyczÄ…cych rodziny, oto jedna z nich. „Jest jedynÄ… grupÄ… spoÅ‚ecznÄ… bazujÄ…cÄ… na czynnikach biologicznych i naturalnych, w której wiÄ™zy miÅ‚oÅ›ci i pokrewieÅ„stwa nabierajÄ… najwyższego znaczenia. Jest jedynÄ… grupÄ… zbudowanÄ… na miÅ‚oÅ›ci, gdzie prawo interweniuje wyjÄ…tkowo dla umocnienia wiÄ™zów wspólnoty. Tworzy najmniejszÄ… grupÄ™ spoÅ‚ecznÄ…, najbardziej naturalnÄ…, a zarazem koniecznÄ…, wczeÅ›niejszÄ… od paÅ„stwa czy innych grup, zarówno w porzÄ…dku czasowym, jak i logicznym [...]. W każdym spoÅ‚eczeÅ„stwie i w każdej epoce ujawnia swe peÅ‚ne kompetencje do zapewnienia swoim czÅ‚onkom warunków harmonijnego rozwoju i osobowoÅ›ci †1 Oprócz rodziny na rozwój i spoÅ‚eczne funkcjonowanie dziecka, wywierajÄ… również wpÅ‚yw inne Å›rodowiska np.: Å›rodowisko przedszkolne, szkolne i rówieÅ›nicze. Jednak to wÅ‚aÅ›nie z rodziny dziecko czerpie pierwsze wzorce zachowaÅ„, tu przecież nawiÄ…zuje pierwsze, bliskie kontakty z ludźmi i zdobywa pierwsze doÅ›wiadczenia z dziedziny współżycia spoÅ‚ecznego, które stajÄ… siÄ™ z czasem podwalinÄ… i zaczÄ…tkiem rozwoju spoÅ‚ecznego maÅ‚ego czÅ‚owieka, rzutujÄ…c nieraz w decydujÄ…cy sposób na caÅ‚e jego przyszÅ‚e życie. Åšrodowisko rodzinne jako podstawowe Å›rodowisko wychowawcze daje wzorce zachowaÅ„, pewnoÅ›ci siebie, poczucia bezpieczeÅ„stwa, solidarnoÅ›ci i Å‚Ä…cznoÅ›ci z bliskimi Daje również coÅ› bardziej cennego dla rozwoju każdego dziecka - miÅ‚ość, akceptacjÄ™ i uznanie. Rodzina przygotowuje do podjÄ™cia różnych ról w dalszym życiu, uczy życzliwej krytyki niewÅ‚aÅ›ciwych postÄ™powaÅ„, zaangażowania w sprawy drugiego czÅ‚owieka, pomocy w razie potrzeby, doradzania a nie dawania gotowych rozwiÄ…zaÅ„. DajÄ…c rozumnÄ… swobodÄ™, obdarzajÄ…c zaufaniem, uczy odpowiedzialnoÅ›ci, troski o zdrowie i bezpieczeÅ„stwo. Dziecko przebywajÄ…ce w rodzinie uczy siÄ™ bacznie obserwujÄ…c zachowanie siÄ™ rodziców, naÅ›ladujÄ…c i identyfikujÄ…c siÄ™ z nimi. Uczy siÄ™, dostosowujÄ…c do rodzaju kontroli stosowanej przez rodziców, czy wreszcie panujÄ…cych w rodzinie zależnoÅ›ci i atmosfery. Jednak rodzina nie tylko przekazuje dzieciom spoÅ‚ecznie akceptowane sposoby wÅ‚aÅ›ciwego postÄ™powania, wartoÅ›ci i wiedzÄ™, ale też wpÅ‚ywa na ksztaÅ‚towanie i rozwój osobowoÅ›ci maÅ‚ego czÅ‚owieka, która ma wpÅ‚yw na rodzaj nawiÄ…zywanych kontaktów spoÅ‚ecznych. Jak wiÄ™c widzimy rodzina ma bardzo duży wpÅ‚yw na rozwój spoÅ‚eczny dziecka. Wobec powyższego należaÅ‚oby przyjrzeć jej siÄ™ bliżej, bo to przecież od jej oddziaÅ‚ywaÅ„ zależy jak bÄ™dzie przebiegaÅ‚ proces uspoÅ‚ecznienia dziecka. A siÅ‚a, jakość i wartość oddziaÅ‚ywania rodziny zależą od przyjÄ™tego modelu, rodzaju i struktury. Znamy wiele modeli rodziny, np: rodzina jedno-pokoleniowa lub wielopokoleniowa, miejska lub wiejska, funkcjonalna i dysfunkcjonalna. Możemy też dokonać różnych podziałów rodzin np.: w zależnoÅ›ci od struktury, a wtedy bÄ™dzie to: - Rodzina normalna - oparta na wiÄ™zi biologicznej miÄ™dzy rodzicami a wszystkimi dziećmi, odznacza siÄ™ sympatycznÄ… atmosferÄ… współżycia, spójnoÅ›ciÄ… wzajemnych stosunków, dziÄ™ki skupieniu na potrzebach i aspiracjach wszystkich jej czÅ‚onków, a w szczególnoÅ›ci na wychowaniu i wyksztaÅ‚ceniu dzieci, dążąca do likwidacji pojawiajÄ…cych siÄ™ konfliktów miÄ™dzy czÅ‚onkami; - Rodzina rozbita wskutek trwaÅ‚ej nieobecnoÅ›ci jednego z rodziców, z powodu Å›mierci, separacji, rozwodu, itp., z których każdy wpÅ‚ywa na swoiste trudnoÅ›ci i problemy wychowawcze; - Rodzina zreorganizowana przez zawarcie po jej rozbiciu drugiego lub jeszcze nastÄ™pnego małżeÅ„stwa, stanowiÄ…ca skomplikowany ukÅ‚ad stosunków spoÅ‚ecznych miÄ™dzy „naturalnymi†i przybranymi rodzicami i zwiÄ…zany z tym problem „ojczyma lub macochyâ€; - Rodzina zdezorganizowana, w której panujÄ… stosunki konfliktowe, zaburzajÄ…ce proces uspoÅ‚ecznienia; - Rodzina zdemoralizowana, pozostajÄ…ca w konflikcie z prawem lub zasadami współżycia z szerszym Å›rodowiskiem, bÄ™dÄ…ca czÄ™sto głównym źródÅ‚em deprawacji dziecka; - Rodzina zastÄ™pcza, oparta na wiÄ™zi współżycia i funkcji opiekuÅ„czo wychowawczej w stosunku do dzieci, przy Å›wiadomoÅ›ci braku wiÄ™zi biologicznej z nimi. Każda z tych rodzin inaczej oddziaÅ‚uje na dziecko pod wzglÄ™dem wychowawczym, inne mu stwarza warunki i możliwoÅ›ci rozwoju. Jednakże bez wzglÄ™du na cokolwiek, każda rodzina powinna starać siÄ™ zaspokajać wszelkie potrzeby dziecka tak jak je wyróżniÅ‚ i uÅ‚ożyÅ‚ w kolejnoÅ›ci pojawiania siÄ™ Maslow: 1/fizjologiczne; 2/bezpieczeÅ„stwa – niezakłóconego rytmu, porzÄ…dku; 3/miÅ‚oÅ›ci i przynależnoÅ›ci – chęć obcowania z bliskimi, przyjaciółmi, zabieganie o miejsce w grupie, identyfikacja z grupÄ…, niezaspokojenie to unikanie tematów wywoÅ‚ujÄ…cych zagrożenie, nieżyczliwość, wrogość, egoizm, bezwzglÄ™dność lub sÅ‚użalczość, ulegÅ‚ość, skÅ‚onność do dominacji nad sÅ‚abszymi; 4/potrzeba i pragnienie wysokiej oceny, szacunku; brak jej zaspokojenia może wpÅ‚ynąć na poczucie niższoÅ›ci, sÅ‚abość, bezradność, itp.; 5/samorealizacja -aktywność sportowa, artystyczna, spontaniczność, odporność na konflikty, poczucie humoru, wykorzystanie potencjaÅ‚u. To zaÅ› jak je speÅ‚nia, oraz jakie cechy ksztaÅ‚tuje zależy w dużej mierze od stylu wychowawczego jaki zostaÅ‚ obrany, a także postaw rodzicielskich jakie sÄ… preferowane w danej rodzinie. Wyróżniamy nastÄ™pujÄ…ce style wychowawcze: Natomiast jeÅ›li chodzi o postawy rodzicielskie to z punktu widzenia psychologii podzielono je na prawidÅ‚owe - wÅ‚aÅ›ciwe i przeciwstawne - niewÅ‚aÅ›ciwe. Do postaw wÅ‚aÅ›ciwych należą: 1. Akceptacja dziecka – przyjÄ™cie go takim jakim jest. Rodzice dajÄ… mu do zrozumienia, że jest kochane, cenione, że znajÄ… jego potrzeby i starajÄ… siÄ™ je zaspokoić. Dzieci z takich rodzin czujÄ… siÄ™ bezpiecznie, sÄ… zadowolone ze swego istnienia, nawiÄ…zujÄ… trwaÅ‚e wiÄ™zi emocjonalne, potrafiÄ… wyrażać swoje uczucia, sÄ… wesoÅ‚e, miÅ‚e i odważne. 2. WspółdziaÅ‚anie z dzieckiem – Å›wiadczy o zainteresowaniu rodziców tym, co robi dziecko. Rodzice angażujÄ… je w zajÄ™cia i sprawy domowe odpowiednie do jego możliwoÅ›ci rozwojowych. Ma ono prawo do wyrażania wÅ‚asnej opinii, współdecydowania o sprawach bliskich mu osób, dziÄ™ki czemu czuje siÄ™ potrzebne w rodzinie i wartoÅ›ciowe. W przyszÅ‚oÅ›ci bÄ™dzie odpowiedzialne i kreatywne, oraz umiejÄ…ce współdziaÅ‚ać w grupie. 3. Danie rozumnej swobody – rodzice darzÄ… dziecko zaufaniem i pozostawiajÄ… mu duży margines swobody. Mimo to potrafiÄ… utrzymać swój autorytet i odpowiednio kierować dzieckiem. Dziecko z takiej rodziny jest bystre, pomysÅ‚owe, chÄ™tnie współdziaÅ‚a z rówieÅ›nikami. 4. Uznawanie praw dziecka – rodzice pozwalajÄ… dziecku samodzielnie dziaÅ‚ać i dajÄ… mu do zrozumienia, że jest odpowiedzialne za wyniki swojego dziaÅ‚ania. KierujÄ… nim stosujÄ…c sugestie, wyjaÅ›nienia i tÅ‚umaczenia, wspólnie uzgadniajÄ… jego prawa i obowiÄ…zki. Dziecko dokÅ‚adnie wiedzÄ…c czego siÄ™ od niego oczekuje i że jest to zgodne z jego możliwoÅ›ciami, bÄ™dzie: samodzielne, lojalne i solidarne . Przeciwstawne postawy rodzicielskie - nieprawidÅ‚owe - prowadzÄ… do wyksztaÅ‚cenia siÄ™ u dziecka niekorzystnych spoÅ‚ecznie cech i zachowaÅ„ i tak: 1. Postawa odtrÄ…cajÄ…ca – cechuje siÄ™ nadmiernym dystansem uczuciowym i dominacjÄ… rodziców. OkazujÄ… oni dziecku że jest dla nich ciężarem i wzbudza ich niechęć, otwarcie krytykujÄ… dziecko, nie dopuszczajÄ… go do gÅ‚osu, stosujÄ… surowe kary, represyjne żądania, postÄ™pujÄ… z nim w sposób brutalny. Dzieci z takich rodzin bÄ™dÄ…: smutne, wycofane lub agresywne. 2. Postawa unikajÄ…ca – cechuje siÄ™ nadmiernym dystansem uczuciowym rodziców wobec dziecka, ich ulegÅ‚oÅ›ciÄ… i biernoÅ›ciÄ…. Rodzice czÄ™sto zapewniajÄ… dziecku wspaniaÅ‚y byt, ale jednoczeÅ›nie ignorujÄ… dziecko, zaniedbujÄ… je pod wzglÄ™dem uczuciowym, opiekuÅ„czym oraz stawianych dziecku wymagaÅ„. Co wpÅ‚ywa na rozwój takich cech jak: brak wytrwaÅ‚oÅ›ci w dziaÅ‚aniu, nieufność, strach i konfliktowość w kontaktach z ludźmi. 3. Postawa nadmiernie wymagajÄ…ca – przejawia siÄ™ dominacjÄ… rodziców w postÄ™powaniu z dzieckiem. Rodzice nie liczÄ… siÄ™ z możliwoÅ›ciami dziecka, nie uznajÄ… jego praw i nie szanujÄ… indywidualnoÅ›ci. StawiajÄ… mu zazwyczaj wygórowane wymagania, ograniczajÄ… jego samodzielność, swobodÄ™, narzucajÄ… mu swojÄ… wolÄ™, stosujÄ… czÄ™ste nagany i sztywne reguÅ‚y postÄ™powania. Dzieci wychowujÄ…ce siÄ™ w takiej rodzinie cechuje brak wiary we wÅ‚asne siÅ‚y, niepewność, lÄ™kliwość, ulegÅ‚ość, przewrażliwienie, brak zdolnoÅ›ci do koncentracji uwagi. 4. Postawa nadmiernie chroniÄ…ca – podejÅ›cie rodziców do dziecka jest bezkrytyczne, uważajÄ… je za “ósmy cud Å›wiataâ€, ulegajÄ… mu, tolerujÄ… każde jego postÄ™powanie również niewÅ‚aÅ›ciwe, zaspokajajÄ… każdy kaprys, pozwalajÄ… panować nad caÅ‚Ä… rodzinÄ…, sÄ… przesadnie opiekuÅ„czy i nadmiernie troskliwi przez co utrudniajÄ… dziecku samodzielność. Dzieci z takich rodzin cechuje opóźnienie dojrzaÅ‚oÅ›ci spoÅ‚ecznej, bierność, zarozumiaÅ‚ość, poczucie nadmiernej wartoÅ›ci i pewnoÅ›ci siebie, nieustÄ™pliwość - sÄ… najczęściej “maÅ‚ymi tyranamiâ€. W zwiÄ…zku z rozwojem cywilizacji, szczególnie na przestrzeni ostatnich kilkudziesiÄ™ciu lat, nastÄ…piÅ‚o wiele zmian które dotknęły rodzinÄ™. Zmiana rodzin patriarchalnych na matriarchalne, możliwość regulacji urodzin co wpÅ‚ynęło na zmniejszenie iloÅ›ci dzieci, rozwój placówek opiekuÅ„czo-wychowawczych, spadek wiÄ™zi rodzinnych, zmiana form spÄ™dzania wolnego czasu czy pogoÅ„ za tzw. “lepszym bytem†wpÅ‚ynęła na to że rodzice czÄ™sto zapominajÄ…, lub nie zauważajÄ… problemów jakie napotykajÄ… ich pociechy, a które mogÄ… stać siÄ™ źródÅ‚em zaburzeÅ„ spoÅ‚eczno-moralnego rozwoju. Zdarza siÄ™ również iż rodzice “przerzucają†odpowiedzialność za wychowanie swoich dzieci na kolejne instytucje uważajÄ…c, że ich kariera jest ważniejsza. Najnowsze badania wskazujÄ… na to, że rodzina przestaÅ‚a należycie speÅ‚niać swoje funkcje, zarówno: wychowawczÄ…, jak i opiekuÅ„czÄ… czy rekreacyjnÄ…, co znaczÄ…co wpÅ‚ynęło na wzrost trudnoÅ›ci wychowawczych, konsumpcjonizm, nerwowość, depresje, chuligaÅ„stwo, alkoholizm, narkomaniÄ™, a nawet przestÄ™pczość wÅ›ród coraz mÅ‚odszych dzieci. MyÅ›lÄ™ że należaÅ‚oby jak najszybciej rozpocząć pedagogizacjÄ™ rodziców uÅ›wiadamiajÄ…c im wszystkie zagrożenia jakie niosÄ… zmiany ich postaw.  Bibliografia:
1 F.Adamski „Socjologia...†PWN, Warszawa 1982.
|