Rozwój mowy dziecka- najważniejsze zagadnienia.

W niniejszym artykule pragnę poruszyć zagadnienia związane z przebiegiem rozwoju mowy dziecka. Często spotykam się z rodzicami zaniepokojonymi, że ich czterolatek nie wymawia głoski „r”, czy też „sz”. Ich wątpliwości są sygnałem, że wielu z nich nie wie, jak przebiega rozwój mowy dziecka i jakie mogą być przejawy nieprawidłowości przebiegu tego procesu. Często niepotrzebnie się denerwują, lub co gorsza na własną rękę próbują „ nauczyć” dziecko mówić czyniąc więcej szkody swoim postępowaniem. Mam nadzieję, że poniższy materiał wzbogaci wiedzę wielu rodziców na temat rozwoju mowy i pomoże ocenić czy przebiega on prawidłowo u ich pociech.

O rozwoju mowy dziecka mówić można już w odniesieniu do jego rozwoju prenatalnego. W łonie matki kształtują się wszystkie niezbędne dla generowania i odbioru mowy narządy, jak słuch, układ oddechowy, narządy artykulacyjne jamy ustnej, narząd głosu- krtań. Dziecko podejmuje też pierwsze próby gimnastyki dla mowy- ssanie kciuka, połykanie wód płodowych, poruszanie wargami. Nasłuchuje dźwięków z otoczenia, głosu matki, przyswajając pierwsze cechy języka, melodię, rytm, natężenie głosu, wsłuchuje się w rytmiczne bicie serca matki, kołysze się wraz z ruchem jej ciała. Prawidłowy przebieg ciąży, unikanie zakażeń chorobami wirusowymi, stresu i szczęśliwy przebieg porodu, są podstawowymi czynnikami wpływającymi na prawidłowy przebieg rozwoju mowy. Innym, niezwykle istotnym czynnikiem jest środowisko, w którym dziecko wzrasta. Dziecko przyswaja wzorce mowy, z którymi styka się na co dzień, zarówno w płaszczyźnie słownikowej, jak i wymawianiowej. Warto zaznaczyć, że nie rozpatruje się nigdy rozwoju mowy w izolacji od ogólnego psychomotorycznego rozwoju dziecka. Rozwój człowieka w całym jego życiu przebiega globalnie, różne sfery rozwoju są od siebie zależne. Stąd rozwój mowy jest powiązany z rozwojem sprawności całego ciała, wpływa na rozwój poznawczy, emocjonalny i społeczny. Jest od nich też zależny.

Oto, jak przebiega rozwój mowy dziecka od urodzenia do siódmego roku życia. Przyjęte ramy zostały wyznaczone dla okresu, w którym mowa dziecka rozwija się do stanu, w którym są wykształcone podstawowe wzorce wypowiedzi, a rozwój wymowy jest zakończony.

Pierwszy okres rozwoju mowy zwany jest „okresem sygnału- apelu”. Przychodzący na świat noworodek podejmuje pierwsze próby kontaktu z otoczeniem komunikując swoje potrzeby w mało wysublimowany sposób, przez płacz i krzyk, który jest sygnałem bólu, niewygody, odczuwania głodu. Krzyk noworodka jest też treningiem głosu i oddechu. Zadowolone i syte dziecko głównie śpi. Niemowlę od trzeciego miesiąca życia wchodzi w okres głużenia inaczej zwanego gruchaniem. Jest to nieświadome produkowanie dźwięków mające charakter nieco zbliżony do znanych nam głosek polskich. Głużą wszystkie dzieci, nawet głuche, stąd wniosek, że zjawisko to nie podlega kontroli słuchowej. Jest to kolejny etap treningu dla mowy, choć ma on również charakter odruchowy, jak płacz i krzyk noworodka i niemowlęcia. Nie ma mowy o sprzężeniu zwrotnym polegającym na samo uczeniu się nowych dźwięków mowy na podstawie wsłuchiwania się w mowę otoczenia i swoją i „poprawianiu” się w dążeniu do doskonałości. Takie zjawisko towarzyszy dopiero gaworzeniu, które pojawia się około szóstego miesiąca życia dziecka. Gaworzenie to świadome produkcje, w które dziecko wsłuchuje się, którymi potrafi się bawić, które porównuje z mową bliskich mu osób. Stara się naśladować dźwięki, które słyszy, a nawet coś do innych „mówić” oznajmiając o swoim nastroju. Rozmawia z ludźmi, zabawkami, zwierzętami, z własnymi kończynami. Jest zainteresowane kontaktem. Ciekawym zjawiskiem, jest to, że głoski, które pojawią się w fazie gaworzenia często nie przechodzą płynnie do kolejnych etapów rozwoju mowy i dziecko uczy się ich często po raz drugi. Przed ukończeniem pierwszego roku życia dziecko potrafi zrozumieć o wiele więcej słów niż wymawia. Wykonuje proste polecenia, zna swoje imię.

Po ukończeniu roku dziecko powinno wymawiać pierwsze słowa, jego produkcje od jakiegoś czasu są powiązane z konkretnymi obiektami lub czynnościami, czyli mają znaczenie. Okres między pierwszym i drugim rokiem życia nazywany jest „okresem wyrazu”. W tym czasie słownik maluszka znacznie się wzbogaca, dziecko wymawia głoski m p b t d n k g l ś ć ź oraz samogłoski ustne o u a e y . Dziecko może realizować słowa jako sylaby nagłosowe lub wygłosowe, pojedyncze głoski. Jedno „słowo” może też określać kilka zjawisk i rzeczy. Liczebność słów wymawianych pod koniec tego okresu szacuje się na około 300.

W „okresie zdania” trwającym między drugim a trzecim rokiem życia dziecko zaczyna komponować pierwsze zdania. Są to proste wypowiedzi, składające się często z dwóch słów, stopniowo wzbogacane i rozwijane. Mają one charakter zdań oznajmujących , pytających, rozkazujących i wykrzyknikowych. W tym czasie pojawiają się samogłoski nosowe ą ę oraz głoski zmiękczone mi ni bi wi fi a także głoski f w g h. Dziecko wymawia ok. 800- 1500 słów. W tym czasie pojawiają się w mowie dziecka wszystkie części mowy, później ich zasób jest wzbogacany.

Trzecim wyróżnionym okresem rozwoju mowy dziecka jest „okres swoistej mowy dziecięcej” trwający między trzecim i siódmym rokiem życia. W tym czasie słownik dziecka znacznie się poszerza, szacuje się ilość słów na 3500- 7000, w zależności od środowiska wychowawczego). Od czwartego roku życia zaczynają pojawiać się głoski sz ż cz dż oraz r. na podstawie badań przyjmuje się, że dziecko w wieku siedmiu lat powinno wymawiać wszystkie głoski prawidłowo. Stopniowo zwiększa się zdolność komponowania złożonych zdań i wypowiedzi. Trzylatek potrafi opowiedzieć krótko o zdarzeniu, choć trudno oczekiwać, by jego wypowiedź była zgodna z chronologią zdarzeń. Emocje biorą górę, więc wypowiedzi dzieci są często porwane, dziecko może powtarzać słowa, sylaby, brakuje mu słów. Dzieci 3-4o letnie tworzą własne słowa, obserwując bacznie świat nazywają go od nowa. Neologizmy dziecięce są zgodne z zasadami słowotwórstwa i świadczą o świadomości językowej i wyobraźni dzieci. Pięciolatek potrafi skomponować dłuższą wypowiedź, a opisując ilustrację powinien krótko o niej opowiedzieć, a nie wyliczać elementy. Nazywanie poszczególnych elementów obrazka jest charakterystyczne dla dzieci 3-4o letnich.

Mowa rozwija się na podstawie słuchu fizjologicznego i fonematycznego. Słuch fonematyczny to umiejętność wyróżniania słów, sylab i pojedynczych głosek w potoku słów. Głoska jest najmniejszą składową wypowiedzi, dobre wysłuchanie jej jest podstawą prawidłowego odtwarzania mowy. Słuch fonematyczny doskonali się do ok. szóstego- siódmego roku życia. Sprawny słuch fonematyczny jest niezbędny dla nauki czytania i pisania.
Posługiwaniu się mową towarzyszy rozwój myślenia. Na podstawie słowa kształtuje się myślenie abstrakcyjne, słowo jest materiałem dla pamięci i rozumienia.

Ważne jest więc troskliwe przyglądanie się przebiegowi rozwoju mowy naszych dzieci i w razie wątpliwości zasięgnięcie porady specjalisty. Należy bowiem pamiętać, że każde z dzieci rozwija się w swoim własnym indywidualnym tempie i niewielkie opóźnienie w odniesieniu do przyjętych norm nie musi oznaczać problemu. Może być jednak sygnałem nieprawidłowości, które można zniwelować zapobiegając pogłębianiu się problemów dziecka.



Logopeda

Milena Michalak